jan rutgers en de NMB

In 1905 schreef Jan Rutgers het boek ‘Rasverbetering en bewuste aantalsbeperking, kritiek van het Malthusianisme en van het Nieuw-Malthusianisme’. Het geeft een goed idee van zijn opvattingen over seksuele hervorming.

Nieuw malthusiaanse bond

Jan Rutgers was in 1905 al vier jaar secretaris van de voorloper van de NVSH, de Nieuw-Malthusiaanse Bond (NMB). Zijn tweede vrouw Mietje Hoitsema was voorzitter. Het aantal leden lag net als nu rond de 1200. De stemming in de wereld ten aanzien van anticonceptie was verslechterd na 1895, toen de NMB op het hoogtepunt van de seksuele revolutie van die jaren Koninklijke Goedkeuring had gekregen. De strijd tegen de bond werd vooral gevoerd door middel van achterklap, verdachtmaking, en doodzwijgen. Jan Rutgers kwam steeds meer alleen te staan, hoewel hij als persoon gewaardeerd werd. De medische stand, de journalistiek, de politiek, het feminisme, ze waren deels vijandig en grotendeels ongeïnteresseerd.

Visie

In Rasverbetering verdedigt Rutgers zijn visie dat door bewuste en vrij gekozen geboorteregeling uiteindelijk de kwaliteit van de mens en de mensheid (‘het menselijke ras’) zal verbeteren. Dat is voor hem het fundament van de seksuele hervorming.
Daarom keert hij zich ook af van (Nieuw)Malthusianisme. Dat verklaart in zijn ogen alle problemen in de wereld als het gevolg van overbevolking, en ziet dus bevolkingsregulering als een wezenlijk politiek programmapunt.
Jan Rutgers legt de nadruk op het recht en de vrijheid van de individuele mens (vrouw) om de geboorte van nakomelingen te reguleren.
Het woord ‘rasverbetering’ doet ons aan racisme denken, maar dat is het tegenovergestelde van wat Jan Rutgers ermee bedoelde. Hij moest niets hebben van het idee dat het ene ras superieur zou zijn aan het andere. Hij verzette zich ook tegen het hardvochtige sociaal-darwinistische idee dat je de natuur zijn gang moest laten gaan, en dat de strijd om het bestaan het beste uit de mens laat overwinnen.

Dominee

Het waren juist die ideeën die tot de massale mensenvernietigingen van de twintigste eeuw hebben geleid. Het collectieve schuldgevoel over de onderdrukking en uitroeiing van ‘lagere’ rassen hier en elders heeft het woord ‘rasverbetering’ besmet. Voor Rutgers en zijn tijdgenoten had rasverbetering dus een heel andere lading.
Jan Rutgers (1850-1924) had voor dominee gestudeerd (wat altijd wel te merken bleef), maar besloot dokter te worden ‘omdat je dan mensen daadwerkelijk kunt helpen’. Qua politieke ideeën was hij radicaal links, tegen kapitalisme, kolonialisme, tegen kerk en bijgeloof. Maar dat was theorie. In de omgang met mensen was hij gematigd. +In zijn persoonlijk leven bleef hem verdriet niet bespaard. Zijn eerste vrouw baarde drie kinderen en stierf in het kraambed. Zijn oudste dochter Marie pleegde op haar 21e zelfmoord.

Opvattingen

Over abortus dacht Jan Rutgers genuanceerd. Naar buiten toe was hij tegen, omdat hij de preventie zo belangrijk vond. Maar hij vond abortus ‘als laatste redmiddel’ ook in zekere zin het recht van de vrouw. Hij leidde ook ‘deskundige medewerksters’ op voor de consultatiebureaus (Aletta Jacobs liep weg uit de NMB omdat ze vond dat alleen artsen het pessarium mochten aanpassen), hoewel die nogal eens vrouwen aan een abortus hielpen.
Jan Rutgers gaat heftig tekeer tegen mensen die helemaal geen kinderen willen. Zijn houding is soms kenmerkend voor de burgerlijke welzijnswerker die het volk wil opvoeden. Dit is altijd een wezenlijk aspect van de NMB geweest en speelde ook in de NVSH een rol. Typerend is de opvatting dat de prostituee altijd slachtoffer is, een gevallen vrouw. Prostitutie, meende hij, zou trouwens vanzelf verdwijnen als de geboorteregeling eenmaal ingeburgerd was.
Over seks had Jan Rutgers gemengde gevoelens: het verlangen naar orgasme zag hij als een natuurlijke drang tot zaadlozing, vergelijkbaar met de noodzaak van ontlasting. Tegelijk kwam hij op voor het recht van de vrouw op orgasme, hoewel het idee van lozing daar geen rol speelt. Kinderseksualiteit vervulde hem met grote zorg: jeuken of in slaap maken zoals sommige bakers wel deden wees hij af, omdat de kinderlijke hersentjes daar nog niet tegen zouden kunnen. Een gezond kind wil dat ook niet, vond hij.
Hoewel hij onanie niet goedkeurde, liet hij zich in privé brieven aan Domela Nieuwenhuis daarover gematigd uit.
Buitenechtelijke seks (Rutgers bedoelde daarmee seks voor het huwelijk) keurde hij af, zag daarin ook vooral de vrouw als slachtoffer.
Hoe weinig de medische wetenschap van de feiten op de hoogte was, mag blijken uit Rutgers’ idee dat de eerste dag van de menstruatie de meest vruchtbare was.
Maar zijn visie stijgt boven zijn beperkingen uit: hij zag de bewuste regeling van het kindertal als een hoger stadium van evolutie van de mensheid.

Verder

We zijn in 100 jaar een stuk verder gekomen op het gebied van kennis en inzicht in het seksuele gedrag. We hebben ontdekt dat seksuele hervorming meer is dan geboorteregeling. Maar als je bedenkt dat de Paus (hoofd van 1 miljard Katholieken) nog steeds alle voorbehoedsmiddelen afwijst, terwijl in de andere grote religies de acceptatie beperkt is tot gehuwden of de voorkoming van geslachtsziekten, dan mag je wel zeggen dat Rutgers’ droom nog lang niet is uitgekomen.

J. Rutgers, Rasverbetering, Kritiek van het Malthusianisme en het Neo-Malthusianisme, Uitg.W.J. Van Hengel, Rotterdam, 1905.
Gegevens uit dit artikel zijn gebaseerd op H.Q. Röhling, De tragiek van het geslachtsleven, Johannes Rutgers (1850-1924) en de Nieuw-Malthusiaanse Bond, Van Gennep, 1987.

leuk om te weten; het jaar 1905

In 1905 werden ADO en NVV opgericht, vond de grote aardbeving in San Francisco plaats, publiceerde Einstein de speciale relativiteitstheorie, brak een oorlog uit tussen Rusland en Japan, vierde België zijn 75-jarig bestaan met een wereldtentoonstelling, stierf Jules Verne, begon de Russiche revolutie in St Petersburg, en zo nog wat meer.
Een paar gebeurtenissen in 1905 die betekenis hebben gehad voor de seksuele hervorming zijn:
-Sigmund Freud publiceert Drei abhandlungen zur Sexualtheorie, een wetenschappelijke grondslag voor een theorie van de seksualiteit.
-Helène Stöcker richtte in Berlijn de Bund für Mutterschutz und Sexualreform op. Hier duikt voor het eerst de term ‘seksuele hervorming’ op.
-Carel Gerritsen, oprichter van de NMB, overlijdt en laat zijn levenspartner Aletta Jacobs diep ongelukkig achter.
-Helen Pankhurst richt de Women’s Social and Political Union op en komt in de gevangenis na demonstraties voor het vrouwenkiesrecht.
-Robert Koch ontvangt de Nobelprijs voor medicijnen. Hij had de tuberkelbacil ontdekt en daarmee aangetoond dat tbc (tering) niet veroorzaakt wordt door een slechte leefwijze, zoals onanie.
-Max Weber publiceert De Protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme. Dit werk is veel geciteerd in de jaren 60/70 om zowel het kapitalisme als de protestantse prestatiemortaal (ten onrechte) als oorzaak van het seksuele probleem aan te wijzen.