prostaatkanker
Ieder jaar krijgen ongeveer 10.000 mannen in Nederland en Vlaanderen te maken met klinische prostaatkanker. ‘Klinisch’ betekent dat de kanker ook daadwerkelijk wordt gediagnosticeerd: veel (oudere) mannen leven met kanker aan de prostaat zonder dat zij dit weten.
Oorzaak van prostaatkanker is onbekend
Prostaatkanker kan niet door geslachtsgemeenschap of een andere seksuele activiteit veroorzaakt worden. Er zijn aanwijzingen dat regelmatig klaarkomen vanaf jonge leeftijd de kans op het ontstaan van prostaatkanker op latere leeftijd reduceert. Omdat de diagnose prostaatkanker vaak op oudere leeftijd wordt gesteld, moet je oppassen dat je de normale veranderingen die kunnen optreden bij het ouder worden, niet toeschrijft aan de ziekte. Het maakt heel veel uit in welk stadium de kanker wordt geconstateerd, of deze langzaam of snel groeit, en hoeveel klachten de man heeft. Als er weinig klachten zijn bij een beginnende kanker die langzaam verloopt, kan men vaak beter besluiten om zich (voorlopig) niet te laten behandelen, maar om ‘waakzaam’ af te wachten. Seksuele problemen ontstaan veelal niet door de prostaatkanker zelf, maar door de behandeling.
Seksuele problemen die samenhangen met behandeling van prostaatkanker
Helaas zijn er nog veel artsen die moeite hebben om de seksuele gevolgen van een ziekte te bespreken. Men neemt ook vaak onterecht aan dat mensen die kanker hebben en hiervoor in behandeling zijn, helemaal geen interesse hebben in seks. Integendeel, mensen kunnen daar dan juist extra behoefte hebben aan. Maar als men verlangt naar een orgasme tijdens de behandelperiode, is het verstandig om dit vooraf te bespreken met de arts. Bij sommige therapieën bestaat namelijk het risico op inwendige bloedingen bij belasting van de erotische gebieden. Waar noch de man, noch zijn partner zich druk over hoeven te maken is of je radioactief wordt van bestraling en of chemotherapie schadelijke stoffen in het lichaam achterlaat. Dit is namelijk niet het geval, en er zijn dan ook geen redenen om contact te vermijden.
Opereren
Tijdens de operatie worden bijna altijd zenuwbanen beschadigd. Dit kan leiden tot impotentie of een orgasmestoornis. Het orgasme kan anders gaan aanvoelen, er kan sprake zijn van een droog orgasme (zonder zaadvloeistof) of van een retrograde ejaculatie (waarbij het sperma terugloopt in de blaas) en/of van urineverlies tijdens het orgasme. Een operatietechniek die tegenwoordig steeds vaker wordt toegepast bij niet-uitgezaaide prostaatkanker is de Da Vinci-methode. Hierbij wordt de operatie uitgevoerd door een robotarm die door de chirurg via een beeldscherm wordt aangestuurd. Deze zeer verfijnde operatietechniek heeft als grote voordeel dat het veel minder vaak dan bij de oudere technieken leidt tot impotentie.
Ultrasone geluidsgolven (HIFU)
Bij een HIFU behandeling gaat men met een klein antennetje in de anus en richt van hieruit een geluidsgolf op het gezwel aan de prostaat. De geluidsgolf wordt omgezet in een hittegolf waarmee de tumorcellen worden gedood. Het grote voordeel van deze ingreep is dat het binnen een dagbehandeling kan plaatsvinden. Niet iedereen komt in aanmerking voor HIFU: de prostaat mag bijvoorbeeld niet te groot zijn. HIFU wordt in Nederland (nog) niet toegepast, maar wel in België (Antwerpen) en Duitsland (Gronau).
Bestralen
Bestraling kan leiden tot beschadiging van de prostaat, de plasbuis en/of bloedvaten. Erectiestoornissen en een afname van de productie van het mannelijke sekshormoon testosteron, en hiermee samenhangend afname van de spermaproductie, kunnen hiervan het gevolg zijn. Ook kan pijn bij het klaarkomen voorkomen. Deze pijn verdwijnt na afloop van de behandeling.
Chemotherapie
Chemotherapie (behandeling met cytostatica) wordt als behandelvorm toegepast indien de kanker zich in een vergevorderd stadium bevindt. Probleem bij deze therapievorm is dat niet alleen deling van de kankercellen wordt gestopt, maar ook de deling van gezonde lichaamscellen. Tijdens de chemokuur is de zin in seks beduidend minder. Ook kan er sprake zijn van een verlaagde zaadproductie met een verminderde vruchtbaarheid tot gevolg. Deze therapie leidt ook vaak tot haaruitval, waardoor sterke schaamtegevoelens kunnen optreden met als gevolg een duidelijke afname van de zin in seks.
Hormoontherapie
Hormoontherapie leidt tot het stopzetten van de productie van testosteron door de zaadballen. Eigenlijk is hier sprake van (tijdelijke) castratie. Na de behandeling komt de productie van testosteron weer op gang. Andere nare bijwerkingen van hormoontherapie kunnen zijn: erectiestoornis, verminderde zin in seks, borstvorming en opvliegers vergelijkbaar met die van vrouwen in de overgang.
Omgaan met de seksuele problemen
Het is belangrijk voor mannen met een vaste partner dat ze in gesprek blijven met hun partner over zowel de emotionele als de seksuele gevolgen van de ziekte. Hij kan bepaalde seksuele handelingen niet meer opwindend en lekker vinden, het is dan van belang dat hij opnieuw aangeeft wat hij als plezierig ervaart. Het kan ook gebeuren dat de gezonde partner niet meer opgewonden raakt van het beschadigde lichaam van de man. Hierover zal men dan eerlijk moeten zijn. Een vibrator, speeltjes, kleding en andere attributen waaronder erotische sfeermakers kunnen een belangrijke rol spelen bij het zoeken naar nieuwe bevredigende seksuele activiteiten voor beide partners. Veel mensen denken dat de man alleen kan klaarkomen als de penis stijf is. Dit is een misvatting: een erectie is niet nodig om volop te genieten, met orgasme en zaadlozing. Vaak willen beide partners echter graag met een stijve penis vrijen. Men kan dan denken aan een steuncondoom of een (vacuüm)pomp. Heteroseksuele koppels kunnen ook de zogehete ‘stuffing-methode’ hanteren. Hierbij wordt de slappe penis met de vingers in de vagina gebracht. De vrouw zit bijvoorbeeld op de man. Als zij haar bekkenbodemspieren aan- en ontspant en tegelijkertijd haar heupen rustig op en neer beweegt, trekt en zuigt zij de penis verder in haar vagina. Zodoende kan toch een erectie optreden. Ook bestaat de mogelijkheid van het inbrengen van een inwendige prothese. Voordeel hiervan is dat er een zeer natuurlijk aandoende erectie tot stand komt. Nadelen zijn: de kans op infectie en het eventueel afsterven van weefsel doordat hierop een constante inwendige druk wordt uitgeoefend.
Ook erectiepillen, bepaalde plantenextracten en injecties kunnen in overleg met de behandelend arts gebruikt worden. Bij een erectiebevorderende injectie is het noodzakelijk dat de bloedvoorziening van en naar de penis nog intact is. Bij een erectiestoornis of een andere seksuele aandoening kan ook sprake zijn van een cognitieve of emotionele oorzaak. Hierbij kan psychologische hulp, bijvoorbeeld in de vorm van cognitieve gedragstherapie, uitkomst bieden.