trends

trends

Dr. Jan Latten is sociaal-demografisch onderzoeker en woordvoerder van het Centraal Bureau voor de Statistiek. “Ik zie trends,” zegt hij en dat zijn ook ontwikkelingen naar de toekomst: de jeugdfase duurt steeds langer, de zelfstandigheid van vrouwen wordt groter, het huwelijk wordt uitgesteld, aan relaties worden hogere emotionele eisen gesteld, echtscheidingen nemen in aantal toe, er komen meer eenoudergezinnen, in 2030 zijn er 12 miljoen autochtone en 4 miljoen allochtone Nederlanders”.
Interview (voorjaar 2002) met Jan Latten, demograaf:

Is dat uitstel van ouderschap positief of negatief?

Aan alles zit zowel een positieve als negatieve kant. Ik ben socioloog en ik denk dat de samenleving voortdurend verandert. Panta rhei, alles stroomt, zoals Herakleitos 2500 jaar geleden al zei. Kijk, ieder van ons wordt op een bepaald moment in de geschiedenis op de wereld gedropt en we kijken om ons heen en denken oh dit zijn de feiten en waarden waar we het mee moeten doen. Maar je wordt ouder en wat je als kind hebt geleerd verandert en je schrikt en je denkt oh het is niet meer zoals vroeger, het gaat niet goed. Maar voordat het allemaal echt anders is ben je alweer dood en is er een nieuwe generatie die het alweer makkelijker heeft met die nieuwe normen.
Normen veranderen: vroeger was het een schande als je niet getrouwd was en toch een kind kreeg. Nu niet meer, hoe kan dat? Jonge mensen van 20 zijn nog lang niet toe aan kinderen krijgen want de samenleving is veel ingewikkelder geworden. Hoe langer je je ontwikkelt hoe beter je perspectieven zijn in de maatschappij. Dat geldt ook in de privé-sfeer. Jongeren denken, wacht eens even, voordat we aan kinderen beginnen, eerst maar eens een paar jaar samenwonen, en eerst eens zorgen dat we een baan hebben. Vooral vrouwen denken: eerst zorgen dat ik zelf de kost kan verdienen. En dat heeft te maken met het zelf bezig zijn een plek te veroveren in de samenleving. Dat is gewoon gecompliceerder dan vroeger. In een primitieve samenleving zie je nog steeds dat jongens en meisjes van 20 vader en moeder worden. Die zijn ook op hun 16e uitgeleerd. Maar in onze samenleving kan dat niet meer. Er zit dus een
maatschappelijke trend achter het uitstellen van kinderen krijgen en zo gezien is het dus wel verstandig van jonge mensen om nog even te wachten.

Is er niet ook een reactie tegen deze trend? De babyboom van de laatste paar jaar, campagnes tegen het uitstellen van zwangerschap, de religiositeit en het huwelijksideaal onder jongeren? Is er niet een heel andere prognose mogelijk?

Niets is onmogelijk, maar de statistiek wijst daar niet op. Er zal altijd behoefte aan geloof blijven, ook bij de jongere bevolkingsgroep. Toch zal de omvang van die groep afnemen, bijvoorbeeld door het stijgen van het opleidingsniveau, want daar hangt het sterk mee samen. Uit onderzoek blijkt dat jongeren minder gelovig zijn dan hun ouders.
Scheiding is een ander voorbeeld. Natuurlijk is de intentie van iedereen om bij elkaar te blijven. Toch zie je dat mensen zelf kiezen voor een oplossing in dit leven hier. Daar zit ook een positief aspect aan. In een onderzoek onder jongeren die al uit huis zijn hebben we bijvoorbeeld gevraagd hoe vroeger de sfeer thuis was. Daaruit blijkt dat het aantal jongeren dat zegt dat de sfeer rot was daalt met de toename van het aantal scheidingen. Je ruilt dus een permanente rotsituatie in voor een tijdelijke. Er wordt blijkbaar niet meer gekozen voor het koste wat kost volhouden van een relatie.

Voor de meeste burgers zijn het aangaan van een duurzame relatie of huwelijk en de geboorte van een of meer kinderen de onovertroffen hoogtepunten in het bestaan. Even ingrijpend zijn de dieptepunten zoals het verlies van de partner of het anderszins uiteenvallen van de relatie. Het zijn gebeurtenissen die een grote invloed hebben op het leven van ieder afzonderlijk mens, maar de som van deze gebeurtenissen heeft een vergelijkbaar grote invloed op onze samenleving als geheel.

Eigenlijk heb je het ook over een proces van seksuele hervorming?

Jazeker. De pil heeft ervoor gezorgd dat je steeds meer zelf je levensloop kan invullen en kiezen. Het kinderen krijgen is daarmee ook zelfs losgekoppeld van het hebben van een relatie. De relatie krijgt steeds meer de nadruk en het krijgen van kinderen is dan een keuze daarna en niet vanzelfsprekend. Dat is een vrijheid die erbij is gekomen. Er zijn dus nieuwe condities gekomen die nieuwe normen laten ontstaan en je moet dus niet met oude waarden en normen de nieuwe wereld beoordelen, want dan kun je het moeilijk hebben. Wat er plaatsvindt is dat individuen op een veel rationelere manier hun relationele leven inrichten. Daarmee zorgen ze ook voor een veel rationelere inrichting van de samenleving als geheel.

Levert dat grotere spanningen op voor allochtonen? seksuele hervorming

De allochtone bevolking kan het tempo van de huidige modernisering niet bijhouden. Ook al seculariseert men, dan doet men dat later of vertraagd. Een indicatie daarvoor is het trouwpatroon van met name Turkse en Marokkaanse jonge mensen die hun bruid of bruidegom toch uit die andere cultuur hier naar toe halen, met andere woorden er is geen sprake van dat ze hun normen aan die van de Nederlandse cultuur aangepast hebben. Of dat tot grotere sociale spanningen zal leiden hangt af van andere ontwikkelingen. De aanhoudend sterke instroom van nieuwkomers uit andere cultuurgebieden is nu al zichtbaar aan een deel van de normen over relaties en gezinsvorming. Als de groei van het allochtone bevolkingsdeel met traditionele patronen toeneemt zal dat de populariteit van huwelijken bevorderen. Anders zou die populariteit nog verder inzakken.

Wordt het krijgen en verzorgen van kinderen ook anders?

Kinderen zijn in wezen al schaars geworden en schaars goed stijgt in waarde. Dus zal er een herwaardering van de samenleving op het gebied van kinderen krijgen komen. Het hoeft niet erg te zijn als de bevolkingsgroei daalt, maar als dat onevenredig gebeurt, levert dat op de middellange termijn wel problemen op. Er zullen meer mensen zijn die geen kinderen en kleinkinderen hebben, en dat zal negatieve gevolgen hebben voor de zorg voor ouderen.
Normen zullen daardoor ook op dit punt veranderen. De samenleving zal toleranter staan ten aanzien van nieuwe gezinsvormen. En er zal ook een verschuiving optreden van het belang van degene die een kind wil naar het kind zelf. Dat het ongeboren kind bijvoorbeeld rechten heeft. De technologie zal ook die keus rationeler, dus beter, maken.

Dik Brummel

Zie ook:

bevolkingsgroei