biologieofmaatschappij?huisman

Dik Brummel in gesprek met Johan van der Dennen

Er zijn verschillen tussen jongens en meisjes vanaf het moment dat in de baarmoeder het meisje in aanleg in een jongen verandert.

Is het biologische verschil tussen mannelijk en vrouwelijk belangrijk voor ons begrip van de mens?

Zeer belangrijk, tenminste als je het hebt over de lange termijn. De mens heeft een evolutie van honderdduizenden jaren achter de rug, en de verschillen tussen het mannelijke en vrouwelijke gaan nog veel verder terug. Bij de mens zijn de (voor de mens specifieke) geslachtelijke kenmerken heel goed te observeren en die spelen een grote rol in gevoel en gedrag, relaties, en maatschappelijke verschijnselen. Ik heb in 1992 een inventarisatie gemaakt van honderden boeken en duizenden artikelen over geslachtsverschillen op elk terrein van menselijk gedrag en gevoel. Er zijn verschillen tussen jongens en meisjes vanaf het moment dat in de baarmoeder het meisje in aanleg in een jongen verandert. De hormonenhuishouding, de bedrading van de hersens, de lichaamsbouw, het moment van de rijping, daar zitten reële verschillen. Jongens en meisjes hebben verschillende voorkeur voor speelgoed en spelletjes, en daar doen ouders weinig aan, sterker nog, ze stimuleren de verschillen. Taalgedrag, zorggedrag, agressie, ruimtelijke vaardigheden, inlevingsvermogen, ze verschillen significant tussen de geslachten. Mannen zijn bevattelijker voor ziektes, zijn vaker hoogbegaafd of idioot, hebben minder zelfcontrole, streven meer naar macht, hebben meer last van adhd, alcoholisme, pathologische jaloezie, seksuele parafilieën. Uiteraard zijn deze verschillen statistisch, ze gelden niet op het individuele vlak.

vrouwenvoetbalJe hoort nog steeds wel dat die geslachtsverschillen vooral het gevolg zijn van opvoeding, van leren, van culturele invloed, van de maatschappij, enzovoort, en niet van de ‘natuur’.

Vrijwel alle psychologische, sociologische en culturologische theorieën om deze geslachtsverschillen te verklaren (conditionering, opvoeding, socialisatie, mediageweld, rolpatronen en rolmodellen, frustratie of deprivatie, [sub]cultuur, leren van scenario’s en scripts, etc.) schieten hopeloos tekort. Er is nog nooit een cultuur gevonden waarin bijv. de vrouwen op middelbare leeftijd – of enige andere sociale categorie – de probleemgroep vormden in plaats van de adolescente jonge mannen. De enige toereikende en integrale verklaring is, mijns inziens, een evolutionaire, die de geslachtsverschillen functioneel verklaart als resultante van verschilende reproductiestrategieën en seksuele selectie. Natuurlijk is het mogelijk om voor al deze geslachtsverschillen aparte verklaringen te verzinnen (patriarchale onderdrukking en mannelijke samenzweringen zijn in sommige kringen nog steeds populair), maar voor de verklaring van het totale beeld, al die geslachtsverschillen bij elkaar, waarbij dus alle stukjes van de puzzel als vanzelf op hun plaats vallen, voldoet alleen een evolutionaire benadering.

Een citaat uit de Volkskrant van 5 maart 2003: ‘Natuurlijk spelen biologische determinanten wel een rol, maar alles op de biologie gooien, is een erg eenzijdige manier van kijken’, zegt seksuoloog Rik van Lunsen, die verbonden is aan het AMC. Om de biologische factor te relativeren, wijst hij erop dat ’95 procent van de seks niet is gericht op voortplanting’. Wat vindt u van die uitspraak, die onder seksuologen gemeengoed is?

Dit illustreert een van de vele misverstanden rond het begrip ‘biologie’. Het is toch uiterst merkwaardig om te zeggen dat seks voor de voortplanting ‘biologisch’ is, maar seks om recreatieve redenen niet. Ik neem aan dat de heer Van Lunsen het omslagpunt tussen biologie en niet-biologie nauwkeurig kan aanwijzen bij een vrouw die per ongeluk zwanger wordt. Dit is slechts één voorbeeld van de krankzinnige en onzindelijke constructies die mensen bereid zijn te maken om ‘het biologische’ te ontkennen of te bagatelliseren. Het is altijd hetzelfde liedje – het eeuwige misverstand dat als iets een sociaal of cultureel verschijnsel is het DUS dan niet (ook) een biologisch verschijnsel kan zijn. Alle menselijke gedragingen zijn zowel sociocultureel als biologisch te begrijpen, eenvoudig omdat het duidingen zijn die elkaar absoluut niet uitsluiten, hoewel veel (maar gelukkig steeds minder) sociale wetenschappers nog steeds hardnekkig beweren dat dat wel zo is. In de eerste helft van de vorige eeuw was het onder antropologen een geliefd tijdverdrijf om alle menselijke gedragingen en cultuuruitingen die enige culturele variantie vertoonden over te hevelen van de categorie ‘natuurlijk’ of ‘biologisch’ naar de categorie ‘cultureel’, en omdat vrijwel alles enige culturele variantie vertoont was derhalve op het laatst alles ‘cultureel bepaald’. De meeste antropologen hebben zelf deze kinderachtige bezigheden en onhoudbare stellingen allang opgegeven, maar in bijv. de sociologie tieren ze nog welig.

Kan het zijn dat bepaalde kritische mensen bezwaar maken tegen biologische verklaringen omdat ‘de natuur’ aan alle kanten geprezen wordt als een soort Hogere Macht die alles goed heeft geregeld, en wiens geboden dus moeten worden gehoorzaamd?

biologie of maatschappij?Er bestaat bij velen nog het idee dat de natuur door God of een andere weldoende intelligentie geschapen is. Dat kan karikaturale vormen aannemen. In de reclame bijvoorbeeld. Ghiglieri noemde dat onlangs ‘Bambi biologie’: de natuur als een sentimentele tekenfilm van Walt Disney met schattige konijntjes en melancholiek-kijkende hertjes, waarin mannetjes en vrouwtjes eendrachtig samenwerken om knusse gezinnetjes te stichten. Het is ook een eeuwenlange bezigheid van de godsdiensten geweest om uit te maken wat ‘van nature’ goed en geoorloofd of slecht en ongeoorloofd was. Omdat volgens de doctrines van deze godsdiensten alles wat met seksualiteit te maken had doortrokken was met ‘het kwade’, was dus automatisch in ieder geval alle niet-procreatieve seks uit den boze. Ik kan me dus indenken dat mensen daar kritiek op hebben. Maar het is heel dwaas om dan maar de hele evolutiebiologie af te wijzen. Misschien hebben die mensen in hun jeugd wel gehoord dat de plaats van de vrouw ‘van nature’ een ondergeschikte is of dat homoseksualiteit ‘van nature’ abnormaal en weerzinwekkend is. Waarschijnlijk vinden ze dat een vrouw ook straaljagerpiloot moet kunnen worden, en homo’s ook het recht hebben om te trouwen en kinderen te adopteren, en wantrouwen ze daarom alle verklaringen uit de ‘natuur’ en de ‘biologie’. En ik moet zeggen: die worden inderdaad nogal eens gebruikt voor conservatieve doeleinden.

Maar als vrouwen en mannen allebei alles kunnen wat ze maar willen, in principe dus gelijk zijn, dan moet je dus ‘de maatschappij’ veranderen, en wat blijft er dan over van het belang van het seksuele verschil waarmee we begonnen?

Nee, zo is het niet. Ik probeer alleen te begrijpen dat sommigen zich verzetten tegen een conservatieve en moralistische interpretatie van het begrip ‘natuur’. Mannen en vrouwen kunnen zeker niet hetzelfde, en de evolutiebiologie leert ons dat de flexibiliteit van de seksuele rolverdeling in feite heel beperkt is, althans onder de bestaande condities en opvattingen rond de voortplanting. Daar wil ik de volgende keer nog wel iets over kwijt. De biologen zelf hebben voor het merendeel helemaal geen heilig beeld van de natuur. Darwin schreef eens in een brief naar een vriend: ‘Wat een geweldig boek zou de kapelaan van de duivel kunnen schrijven over de onhandige, verkwistende, richtingloze, platvloerse, afschuwelijke wreedheid van de natuur’. Deze visie komt mijns inziens meer met de werkelijkheid overeen.

Dik Brummel

Artikel in andere taal lezen?

Duits