concurrentie

Dik Brummel in gesprek met Johan van der Dennen

verleidingMannen en vrouwen hebben verschillende ‘reproductiestrategieën’, die in een lange periode van evolutie gevormd zijn. Alle organismen streven naar voortplanting omdat hun genen dat doen.

Belangenconflict

Bij soorten die zich seksueel voortplanten treedt een belangenconflict op, omdat aanpassingen die voor het ene geslacht gunstig kunnen zijn, voor het andere geslacht nadelen kunnen opleveren. Van beide geslachten proberen de eigen genen te overleven, d.w.z. zich zoveel mogelijk voort te planten. Kortom, er is continu oorlog tussen de seksen.

Strategieën van de vrouw

De voornaamste reproductieve beslissingen die vrouwen in het dierenrijk moeten maken zijn: (1) hoeveel in een ovum te investeren; (2) van welke man(nen) sperma te ontvangen, of wiens sperma te gebruiken voor bevruchting in geval van spermacompetitie; en (3) welke embryo’s te voldragen of te aborteren; (4) welke jongen na de geboorte te behouden of op te geven, en hoeveel zorg er in elk ervan te investeren. Wat voor soort man moet een vrouw kiezen? Het antwoord is eenvoudig: de allerbeste. De allerbeste man is in de meeste gevallen een man die tot de eigen soort behoort (hybride nakomelingen zijn dikwijls onvruchtbaar en dus een investeringsverlies), een die bereid is in haar toekomstig kroost te investeren, of een die desnoods alleen maar zijn ‘superieure’ genen investeert. Twee veelvoorkomende strategieën zijn die waarbij hetzij de ‘huiselijke haard’ hetzij de ‘superman’ voorop staat.

concurrentieDe huiselijke haard

Het wijfje bekijkt de mannetjes eens goed en probeert bij voorbaat tekenen van trouw en huiselijkheid te ontdekken. De neiging om een trouwe echtgenoot te zijn zal in de populatie beslist van mannetje tot mannetje variëren. Als een wijfje dat soort eigenschappen van te voren zou kunnen herkennen, zou ze zichzelf bevoordelen door een mannetje te kiezen dat in het bezit was van die eigenschappen. Een bepaalde manier waarop een wijfje dit kan doen is geruime tijd te doen alsof ze moeilijk te veroveren is, zich zedig voor te doen. Een mannetje dat niet genoeg geduld heeft om te wachten tot het wijfje er tenslotte in toestemt te paren, zal waarschijnlijk geen goede gok zijn als trouwe echtgenoot. Door een lange verlovingstijd te eisen vallen de ongeïnteresseerde vrijers vanzelf af en paart het wijfje uiteindelijk met een mannetje dat al heeft bewezen trouwe en volhardende eigenschappen te bezitten. Vrouwelijke zedigheid komt bij dieren feitelijk heel veel voor, en dit geldt ook voor een langdurige verlovingsperiode. Het ritueel van het hof maken omvat vaak een aanzienlijke investering voor het mannetje, nog voor de copulatie heeft plaatsgevonden. Het wijfje kan bijvoorbeeld weigeren te paren als het mannetje niet eerst een nest voor haar heeft gebouwd. Of ze eist dat het mannetje haar een grote hoeveelheid voedsel voert.

De ‘superman’ strategie concurrentie

Bij de soorten waar deze politiek wordt toegepast, hebben de vrouwen zich er in feite bij neergelegd dat ze geen hulp krijgen van de vader van hun kinderen, en spannen ze zich in plaats daarvan in om de beste genen te vinden. Ook hier gebruiken ze het wapen van de onthouding. Ze weigeren met de eerste de beste te paren en gaan met de grootste zorg en discriminatie te werk voor ze een man toestaan met hen te paren. Waar moet een vrouw die probeert goede genen te vinden op letten? Een van de belangrijkste dingen waar ze naar streeft is het bewijs van een zeker overlevingstalent. Het kan voor een vrouw misschien een heel goede politiek zijn om op een oude man te vallen. In een samenleving waarin de mannen met elkaar wedijveren om door de vrouwen tot superman te worden gekozen, is een van de beste dingen die een moeder kan doen voor haar genen, een zoon te maken die op zijn beurt een aantrekkelijke superman wordt. Als ze ervoor kan zorgen dat haar zoon tot die kleine groep gelukkige mannetjes gaat behoren die de meeste paringen in de gemeenschap winnen, zal ze een enorm aantal kleinkinderen krijgen. Het gevolg hiervan is dat een van de meest begerenswaardige eigenschappen die een man in de ogen van een vrouw kan hebben, doodgewone seksuele aantrekkingskracht is.

concurrentieSpermacompetitie

Er is een aantal situaties waarin het voor een vrouw nauwelijks loont om de ‘kuise Susanna’ te spelen. In dat geval kunnen ze beter ongeremd en agressief nemen wat ze begeren. Een andere strategie komt neer op het uitlokken van concurrentie die bekend is onder de naam ‘spermacompetitie’. Als mannen niet bereid zijn in hun nageslacht te investeren is de beste strategie voor de vrouw een spermacompetitie uit te lokken waarbij de winnaar waarschijnlijk de drager van de beste genen zal zijn.
Het uitlokken van competitie tussen mannen is een favoriete tactiek bij soorten waarbij de (sperma)competitie tussen mannen op het scherpst van de snede wordt uitgevochten. Als bijvoorbeeld een vrouw van de zeeolifant wordt benaderd door een jonge bul op vrijersvoeten begint zij vrijwel onmiddellijk ijzingwekkende kreten uit te stoten, waardoor alle bullen uit de wijde omgeving naar de ‘plaats van het misdrijf’ worden gelokt, waarbij zij de jonge bul verdrijven en nu zelf, door wellust overmand, onderling beginnen te vechten om het privilege de beminde seksueel ter wille te mogen zijn.
Als er voor een vrouw meer uit de mannen te halen valt dan alleen maar een portie zaad, kunnen de vrouwen de voorkeur geven aan het ‘verkopen’ van hun gunsten aan de hoogste bieder. Deze strategie komt ook bij chimpansees en bonobo’s voor. Seksuele gunsten in ruil voor voedsel, vooral een deel van de jachtbuit (proteïnerijk vlees), is een veel voorkomend verschijnsel. In menselijke jager-verzamelaar culturen heeft een goede jager aanzienlijk meer paringssucces dan een middelmatige; de vrouwen vinden goede jagers en gulle vleesverschaffers (die tevens goede krijgers en goede – want ervaren – minnaars zullen zijn) aantrekkelijke partners. Ook hier is de evolutionaire basis van deze ruilhandel niet moeilijk te begrijpen.
Tenslotte beschikt de vrouw over het machtige wapen van de seksuele ‘zijsprong’. Als zij zowel hoge investeringen van een man als goede genen verlangt, hoeft ze die niet van een en dezelfde man te verkrijgen. Ze kan met een ‘huiselijke’ man trouwen en een ‘super’man als minnaar zoeken.

Artikel in andere taal lezen?

Duits