nvshenbevolking

Wat heeft de NVSH met het bevolkingsprobleem te maken? Een terugblik maakt duidelijk, dat het antwoord moet luiden: ‘heel veel’.

Geen kwantiteit maar kwaliteit, speldje  van de Nieuw-Malthusiaanse Bond (NMB)  

Geen kwantiteit maar kwaliteit, speldje  van de Nieuw-Malthusiaanse Bond (NMB)  

De NVSH werd in 1946 opgericht als opvolger van de in de oorlog opgeheven Nieuw-Maltusiaanse Bond. Die was op zijn beurt in 1881 gesticht en had zich dus al bijna 60 jaar nuttig gemaakt met het exploiteren van consultatie bureau’s voor ‘de bewuste regeling van het kindertal’. De naam van de bond verwijst naar Malthus, de Engelse econoom die rond 1800 het boek Essay on Population schreef. Dat boek markeerde het begin van een bewustwording van het bevolkingsprobleem. Rond diezelfde tijd vonden in Amerika en Frankrijk de politieke revoluties plaats die het idee van mensenrechten vastlegden, en was er in Engeland en elders sprake van wat wel de ‘romantische’ revolutie is genoemd: het begin van een realistische beschrijving van alles wat met de relatie tussen de seksen verband houdt: hartstocht en liefde, schuld en boete, huwelijk en familiebelang, ouders en kinderen.

Rond het jaar 1800 ontstond dus het begin van het moderne westerse denken, dat nooit eerder en nergens anders bestaan had. Een van de wezenlijke kenmerken van dit moderne denken is dat de mens de eigen voortplanting kan regelen. ‘Regelen’ kan van alles betekenen. Het is hier de vertaling van het Engelse ‘control’ dat ook ‘beheersen’ of ‘beperken’ betekent.

Voor Malthus was het duidelijk ‘beheersen’ en ‘beperken’: De mens moest de omvang van het nageslacht binnen de perken houden, omdat anders de schadelijke effecten van een ongebreidelde bevolkingsgroei steeds ernstiger zouden worden.
Volgens Malthus was het principe heel eenvoudig: voortplanting gaat volgens een meetkundige reeks, eerst 2, dan 4, dan 8, 16, 32, enzovoort, terwijl voedsel en steenkool en alle andere levensbehoeften alleen in een rekenkundige reeks omhoog kunnen gaan, dus 2, 3, 4 enz. En ook al voer je de productie op, dus 2, 5, 9, of zo, je zult uiteindelijk altijd achterblijven, met voor miljoenen mensen honger, ziekte, verpaupering, rampspoed en oorlog als gevolg.

nvsh en bevolkingMalthus deed ook aanbevelingen om de bevolkingsgroei binnen de perken te houden. Die lagen ook op het vlak van ‘beheersen ‘ en ‘beperken’. Beheersing van de hartstochten, onthouding voor en uitstel van de huwelijksdatum, en binnen het huwelijk beperking van het ‘samenleven’. Malthus was dus nog niet zo ver dat hij het gebruik van voorbehoedsmiddelen propageerde. De tegenstand die hij ondervond was groot genoeg en kwam van alle kanten. De kerken, met name de Katholieke, veroordeelden fel het bewust regelen van geboorten (ook al was het door onthouding), omdat zij dat als ingrijpen in Gods schepping beschouwden. Het rechtse kapitalisme was tegen omdat goedkope arbeid voor de industriële ontwikkeling onmisbaar was. Marx was tegen, omdat hij een economische omwenteling propageerde, en daarvoor een grote bevolking onmisbaar achtte. De echte maatschappelijke problemen werden volgens Marx ook niet opgelost door geboortebeperking. Hij beschouwde het malthusianisme als een bourgeois samenzwering tegen het proletariaat. Ondanks al deze tegenstand begon in de loop van de 19e eeuw het gemiddeld aantal kinderen per gezin al omlaag te gaan. Meer mensen gingen meer waarde hechten aan de kwaliteit van het kinderleven in de opvoeding en scholing, in het gezinsleven zelf, waarbij dus ook de kwaliteit van het ouderschap belang kreeg, en dus ook de huwelijksrelatie zelf, dus ook de liefde als voorwaarde voor een gelukkige band. Kortom, de gewone mensen zetten de eerste schreden op het pad van wat we niet anders dan seksuele hervorming kunnen noemen. Onthouding zal daarbij zeker een rol gespeeld hebben (waarbij gelovigen – omdat ze dat bewust deden – het gevoel hadden dat ze zich kritisch tegenover de leer van de kerk opstelden).

Toch was het onvermijdelijk dat op een gegeven moment het gebruik van voorbehoedsmiddelen zou worden gepropageerd. Onthouding werkt in de praktijk niet: er ontstaat een taboe op seks, angst en schuld, een dubbele moraal, prostitutie, enz. Bovendien, hoe meer de liefde als waarde voor het huwelijk werd gezien hoe meer die liefde ook gepraktiseerd wilde worden. Ook vanuit het burgerlijke welzijnswerk werd de roep om hulp aan arme vrouwen met een groot gezin steeds sterker.
Daaruit ontstond in 1881 de Nieuw-Malthusiaanse Bond. Dat was in een progressieve periode van de negentiende eeuw. Het voorvoegsel ‘Nieuw’ geeft aan dat de bewuste regeling van het aantal kinderen niet alleen door onthouding (Malthus), maar ook door anticonceptie kan worden gerealiseerd. De NMB was de eerste van zijn soort in de wereld. In de loop van de twintigste eeuw ontstonden overal in de wereld verenigingen en stichtingen die consultatie bureau’s exploiteerden. Ikzelf heb in 1968 nog zo’n stichting opgericht in Suriname. Andere, ook in Amerika, zijn nog later opgericht, en er zijn nog heel wat landen in de wereld (Midden-Oosten, Zuid-Amerika), waar anticonceptie ook nu nog eigenlijk niet geaccepteerd is. We moeten niet vergeten dat ook in Nederland pas in 1971 de openbare verkoop van en voorlichting over voorbehoedsmiddelen wettelijk toegestaan werd. Na 90 jaar strijd dus.

nvsh en bevolkingHet werk van de NMB (en de NVSH tot midden jaren 60) richtte zich voornamelijk op hulp aan echtparen met een voltooid gezin. Het was een soort welzijnswerk gekoppeld aan de verkoop van middelen aan leden (officieel waren voorbehoedsmiddelen op grond van de zedenwet van 1911 verboden). Het aantal leden groeide daardoor gestaag. De weerstand vanuit conservatieve en religieuze hoek was groot. Deze tegenstanders hadden overigens vaak beter in de gaten waartoe het gebruik van anticonceptie zou leiden dan de voorstanders zelf. Rond 1900 verweerde Jan Rutgers zich in het bondsorgaan ‘Het gelukkig huisgezin’ heftig tegen de beschuldiging dat de propaganda voor voorbehoedsmiddelen uiteindelijk zou leiden tot het aanvaarden van abortus provocatus. De NMB weersprak ook de beschuldiging dat ze tegen het grote gezin was. Nee, als er voldoende welstand was, was daar niets tegen.
Aan de andere kant ging het de NMB wel degelijk om bevolkingsbeperking. Het devies op het bondsspeldje, waar ik nog een exemplaar van heb, luidde: Non Quantitas sed Qualitas. Niet kwantiteit maar kwaliteit. Ook stond in afleveringen van Verstandig Ouderschap (het blad van de NMB en de NVSH tot 1968) vaak een stuk over het bevolkingsprobleem. Vijftig jaar geleden bereikte Nederland het aantal van 10 miljoen inwoners, en de bezorgdheid daarover – en meer nog over de groei van de wereldbevolking – was groot, trouwens ook buiten de NVSH.
Gaandeweg groeide het inzicht dat geboorteregeling niet in het luchtledige plaatsvond. Seksueel gedrag, onwetendheid, emoties, taboes, angst en schuldgevoel, macht en rolverdeling, seksuele opvoeding, maar ook sociale aspecten, de cultuur, kortom een veel ruimer gebied van ‘seksualiteit’ werd rondom de geboorteregeling zichtbaar.
Dit proces leidde tot een hoogtepunt in 1967, toen het grote ‘Sextant ‘congres plaatsvond. Daar werd een lange lijst van thema’s gepresenteerd die de ‘seksuele hervorming’ gestalte moesten geven. Behalve de gelijkheid van man en vrouw, seks buiten het huwelijk, de vrije beschikbaarheid van anticonceptie en abortus, onderwijs op alle niveaus, wetenschappelijk onderzoek en de bestrijding van jaloezie, bleef ook de noodzaak bestaan ‘om de bevolkingsgroei kritisch te volgen’.
Zoals bekend is een hoogtepunt ook een omslag naar beneden. In datzelfde jaar 1967 begon voor het eerst het aantal leden te dalen. Dat betekent in een vereniging altijd paniek en ruzie. De conservatieven gaven de revolutionairen de schuld en andersom, en twee jaar later had de NVSH zich doormidden gespleten in een Rutgers Stichting van consultatiebureaus en een NVSH die zich met de seksuele revolutie zou bezighouden. Wat er toen gebeurde zal ik de volgende keer proberen te beschrijven. Eén gevolg was in ieder geval wel, dat het bevolkingsprobleem jaren min of meer van de agenda verdween. Dat is betreurenswaardig, want niet alleen wordt dat probleem steeds nijpender, maar de sleutel tot de humane oplossing ervan is nog steeds het reguleren van de voortplanting.

Dik Brummel

Zie ook:
bevolkingsgroei