incesttaboe
Incest betekent seksueel contact tussen verwanten. Het woord komt van het Latijnse ‘incastus’, wat ‘onkuis’ betekent. Hieruit spreekt afkeuring. Incest is bijna altijd en overal als iets verkeerds beschouwd. Ook bij meeste dieren wordt incest vermeden. Menselijke culturen hebben ook bepaalde uitzonderingen gemaakt. Zo huwden in sommige culturen koningskinderen met elkaar om de ‘zuiverheid van hun bloed’ te bewaren.
Voortplanting en incest
Waarom is er een ‘verbod’ op incest? De verklaring is waarschijnlijk dat in de evolutie van soorten die zich seksueel voortplanten, de zoektocht naar een partner buiten de eigen familiegroep op den duur betere afstammelingen opleverde dan wanneer men constant binnen de eigen groep bleef. Dit laatste staat bekend als ‘inteelt’. Daarbij vindt voortplanting plaats binnen een beperkte groep, bijvoorbeeld een geïsoleerde gemeenschap. Erfelijke afwijkingen worden daar versterkt omdat er een grote kans is dat ze bij beide ouders voorkomen. Meestal wordt bij mensen en dieren een dergelijke situatie vermeden.
Exogamie voorkomt incest
Ook in de oertijd zocht men een seksuele partner buiten de eigen groep. Dit verschijnsel heet ‘exogamie’. Exogamie heeft een genetische basis, het wordt als het ware ‘aangeboren’, het is ‘natuurlijk’. De gemeenschap als geheel vertoont ook gedrag dat de exogamie bevordert. Er ontstaan regels en wetten die incestueuze huwelijken verbieden. De mensen die niet met elkaar mogen trouwen zijn bijna altijd verwanten in de eerste lijn, dus broers en zusters, ouders en kinderen, maar vaak ook de tweede en derde lijn: grootouders, neven en nichten, (oud)ooms en -tantes. In veel menselijke culturen ontstonden uitbreidingen van het incestverbod, dus naar verdere verwanten en ook aangetrouwde familieleden: Schoonzuster/broer/ouder met schoonzoon of -dochter (bijvoorbeeld na het overlijden van de eerste partner).
Incesttaboe
Het incestverbod was een diepgeworteld verbod op seks met bepaalde anderen, dat zich manifesteerde in afkeergevoelens bij het individu, ontmoediging in gezin en familie, strenge regels en zware straffen door de samenleving. Het was ingebed in de socialisatie van kinderen en kreeg daardoor iets vanzelfsprekends en onbespreekbaars. Daarom heet het incestverbod ook wel ‘incesttaboe’. Het woord ’taboe’ komt uit het Polynesisch en betekent ‘heilig’ of ‘onaanraakbaar’. Het typische van een taboe is dat het om een verbod gaat dat zo diep zit dat er niet rationeel over gesproken kan worden.
Lustgevoelens soms sterker dan incesttaboe
Gezin en familie vormden ook een omgeving waarin seksuele aantrekking als vanzelf verflauwde. Hoe vertrouwder mensen met elkaar zijn, hoe minder seksueel opwindend ze voor elkaar worden. De lust is als het ware van nature gericht op het onbekende, het nieuwe, het andere. Dit alles neemt niet weg dat de seksuele lust sterk genoeg is om ook het ergste verbod soms te negeren. De meeste broers en zusters spelen seksuele spelletjes met elkaar (omdat ze daarin toch ‘nieuw’ voor elkaar zijn). Deze spelletjes zijn een soort oefeningen, die soms van incidentele en kortdurende aard zijn, maar soms ook jaren kunnen doorgaan. Het gaat hierbij niet alleen om een soort ‘onschuldige’ oftewel ‘niet-seksuele’ nieuwsgierigheid.
Ook tussen kinderen en hun ouders spelen lustgevoelens een rol. De vader kan zeer aantrekkelijk zijn voor de dochter en de moeder voor de zoon, en andersom. De vader kan zijn opgroeiende dochter als het ware plotseling met andere ogen gaan zien, juist in een periode waarin zijn vrouw seksueel minder aantrekkelijk voor hem is omdat zij al jaren vertrouwd zijn met elkaar. De dochter kan haar vader als mogelijke en zelfs enig aantrekkelijke minnaar zien in een periode waarin andere mannelijke partners onbereikbaar of onaantrekkelijk zijn. De moeder zal over het algemeen minder bewuste seksuele gevoelens ervaren voor haar kinderen, omdat zij meer in beslag wordt genomen door zorg en hechting. De lustgevoelens van de zoon voor de (jonge) moeder worden al vroeg verdrongen. Het meest beroemde verhaal over zoon-moeder-incest is Koning Oedipus, dat 2500 jaar geleden door de Griek Sophocles werd geschreven. Het incesttaboe wordt hier als iets verschrikkelijks voorgesteld: De moeder pleegt zelfmoord en de zoon steeks zich de ogen uit.
Vader-dochter incest
De vader-dochter incest is dus de meest voorkomende, zowel in de fantasie als in de praktijk. De collectieve gevoelens van afschuw richten zich daarom in eerste instantie daarop. Dit is een schoolvoorbeeld van ‘projectie’, het toeschrijven van eigen, niet-bewuste, incestueuze gevoelens aan anderen. Vroeger werd incest, als het openbaar bekend werd, met de dood bestraft. Maar ook nu nog, in ons deel van de wereld dat zich ‘modern’ en zelfs ‘seksueel bevrijd’ noemt, is er algemene afschuw en strenge bestraffing van incest, waarbij men in eerste instantie aan seks tussen vader en dochter denkt. Het incest-taboe zit dus heel diep. Als reden voor de afschuw wordt bij ons echter niet het heilige verbod op seks tussen verwanten genoemd, maar definieert men incest als seksueel misbruik, mishandeling, agressie, geweld. Dit is een schoolvoorbeeld van ‘rationalisatie’, het geven van een rationeel argument om irrationeel gedrag te ondersteunen. Iedereen is namelijk tegen mishandeling en misbruik, maar daarvan is bij incest helemaal niet automatisch sprake.
Incest is geen mishandeling
Het feit dat nu algemeen bij ‘incest’ aan geweld en misbruik wordt gedacht, terwijl dat in de eigenlijke betekenis van het woord helemaal niet zit opgesloten, is wel te verklaren. Toen in de jaren zestig/zeventig de anticonceptie algemeen aanvaard werd groeide ook de overtuiging dat seks vrij kon plaatsvinden zonder de consequentie van zwangerschap en huwelijk. Dit resulteerde bij velen in de acceptatie van seks vóór het huwelijk en zelfs naast het huwelijk. Maar het denken ging verder. Als verwanten met elkaar aan seks doen en er is geen sprake van voortplanting, dan dreigt ook niet het gevaar van inteelt. En daarmee is dus het incesttaboe niet meer functioneel. Er is ooit in de evolutie een goede ‘reden’ voor geweest, maar die bestaat niet meer. Sommigen trokken deze radicale gedachte door en praktiseerden ‘familieseks’. Dat daarbij als vanzelfsprekend ook misbruik ontstond, valt te raden. Tegen de ‘familieseks’ ontstond al snel een reactie die in de afgelopen twintig jaar in hevigheid toenam, zodat het incesttaboe weer helemaal terug is en bij veel mensen tot overdreven schuldgevoelens leidt.
Dik Brummel
Artikel in andere taal lezen?