kunst 

kunstKunst omvat eigenlijk alles wat mensen creëren met een ‘esthetische’ bedoeling, dwz om het ervaren van gevoelens van schoonheid (of lelijkheid) te ervaren en/of op te roepen: versieringen, tekeningen, beeldenmuziek, zang en dans, architectuur, literatuur, fotografie, film, televisiereclame. Ook aan sport en spel, debat, wiskunde, kleding, wetenschap, meubelontwerp, filosofie, kortom aan alle menselijke activiteiten kan men een groter of kleiner ‘esthetisch’ aspect onderscheiden.

Maken planten en dieren ook kunst? plant en dier

Vanuit de menselijke waarnemer zeker. In feite is de mens van oudsher zo getroffen door de schoonheid en onnavolgbare ingewikkeldheid van de omringende natuur, dat daaraan een goddelijke scheppingskracht is toegekend. Nog steeds is dit een veelgehoord argument voor het bestaan van een God als creator.
Maar ook vanuit de planten en dieren zelf bekeken is het mogelijk om te spreken van ‘esthetische bedoelingen’ dus van kunst. Dit inzicht is onder waarnemers van diergedrag al heel lang bekend. De gedachte dat dieren en planten ook kunst maken is echter niet in overeenstemming met het primitieve menselijke idee dat kunst een product is van de menselijke ‘geest’, dat dieren en planten geen ‘geest’ hebben, dus ook geen ‘bedoelingen’ en geen ‘vrije wil’, omdat ze geen keuze maken tussen goed en kwaad.

Oorsprong van de kunst

Wij kunnen heel anders naar deze zaken kijken. De oorsprong van de kunst moet niet gezocht worden in een aparte menselijke ‘geest’, maar in het esthetische gedrag en gevoel dat ver in het verleden in onze genetische make-up geprogrammeerd raakte. En waarom gebeurde dat? De verklaring is simpel. Zodra de seksuele voortplanting ontstond, zo’n miljard jaar geleden, ontstond ook het mechanisme van aantrekking tussen de geslachten. Eencelligen die zich alleen hoeven te delen (klonen) om zich te vermenigvuldigen hebben geen esthetiek nodig. Maar bloemen die bijen moeten trekken om hun geslachtscellen te transporteren lonken met een verleidelijke kleurenpracht. Vogels en vissen die hun nest bouwen en versieren lokken daarmee een seksuele partner. Pronkende veren, spierbundels, roze draaikontjes en talloze andere uiterlijke signalen van paringsdrift liggen te grondslag aan de beeldende kunst. Gezang en gefluit, getrommel en gestrijk zijn de oorsprong van menselijke muziek. Vergelijkbare verklaringen liggen te grondslag aan alle andere bovengenoemde vormen van kunst.

Het seksuele van kunst

Vaak wordt kunst met het hogere, seks met het lagere geassocieerd. Wie bij kunst aan verheffing denkt, aan bewondering, ontroering en verdieping van inzicht, aan Hamlet en De Nachtwacht en de Mattheus Passion, rekent de catalogi van seksartikelen, de pornovideo’s, en de televisiereclame voor telefoonseks niet tot de kunst, in ieder geval niet kunst met een grote K.
Bijna niemand zal dit verschil tussen grote kunstwerken en platvloerse consumptie-artikelen van de seksindustrie willen ontkennen. Met die vergelijking worden we echter wel op het verkeerde been gezet. In feite gaat het niet om het onderscheid tussen kunst en seks, maar om een verschil in wat je niveau zou kunnen noemen. Een verschil dat op elk terrein van de kunst te maken valt. Er is een oneindige variatie van het laagste tot het hoogste niveau in elke vorm van kunst, van kindertekening tot Mona Lisa, van modderhutje tot kathedraal, van stampvoeten tot ballet, en van kreunen tot Pavarotti. Dit geldt dus ook voor seksuele uitbeeldingen.
We nemen dan bijvoorbeeld ‘De Kus’ van Rodin (uitbeelding van ‘seks’) en vergelijken dat met een plastic eiffeltorentje uit de toeristenindustrie (geen uitbeelding van seks). De eerste vinden we wel van een hoger niveau.

Hoog en laag

hoog en laagToch is het moeilijk voor de meesten van ons om seks met het hogere te associëren. Seks is van nature iets wat ‘onder’ zit, wat ‘laag’ is en bedekt, waar men in het openbaar geen uiting aan geeft. Pas sinds kort is het uitbeelden en bespreken van seks in de meest moderne samenlevingen beperkt toegelaten. Dat daarbij in een vrije markt vooral het consumptieartikel, het ‘lagere’ van de seks, tot uitdrukking komt is niet zo vreemd.
Maar ook in de hogere kunst (met name schilder- en schrijfkunst), is de uitbeelding en beschrijving van seks de laatste honderd jaar steeds belangrijker geworden. Dat heeft ook meermalen geleid tot controverses, rechtzaken, straffen. De samenleving voelt zich verre van gemakkelijk bij de manifestatie van seks. Alleen al het openbaar naakt zijn wordt angstvallig gemeden en veroordeeld. Naakt roept in de privé sfeer lustgevoelens op en in het openbaar diepe angst, zowel bij de naakte als bij de toeschouwer.

Seksueel gedrag

Als we bij ‘kunst en seksualiteit’ niet alleen aan ‘seks’ denken, maar aan het seksuele gedrag in de ruimste zin (het mannelijke en vrouwelijke, ouders en kinderen, familiehuwelijkverliefdheid en liefdesverdriet, ontrouw en wraak) dan blijkt dit seksuele systeem het meest voorkomende thema in de literatuur, beeldende kunst, waaronder film en televisie, muziek en dans te zijn. Duidelijk drukt zich daar het seksuele in de cultuur uit.

Artikel in andere taal lezen?

Engels

Duits

Frans