jaloezi

jaloezie Jaloezie is een van de sterkste emoties die er bestaan. Jaloezie treedt op als iemand van wie je houdt (ook) van een ander lijkt te houden. Een kind dat merkt dat moeder ook van vader of van een kleiner broertje of zusje houdt vertoont jaloers gedrag. Als moeder merkt dat vader een vriendin op kantoor heeft, ervaart ze dezelfde soort gevoelens en vertoont ze vergelijkbaar gedrag. We noemen dat gedrag met die bijbehorende emotie ‘jaloezie’. Een man die zijn vriendin alleen maar met een ander ziet lachen kan al in jaloezie ontsteken. Alle mensen, van alle leeftijden, kennen de jaloezie, net zoals ze honger en lust kennen.

Verlatingsangstseksuele jaloezie

Jaloezie is een mengsel van angst en boosheid. De angst is verlatingsangst. Elk kind dat op de wereld komt eist aandacht en zorg. De moeder is genetisch geprogrammeerd om die zorg en aandacht te geven. Dit heet moederliefde. Deze moederliefde geeft de moeder zelf ook een geluksgevoel. Als het kind de (onvoorwaardelijke) liefde van de moeder krijgt voelt het zich gelukkig. Het kind is daarmee ‘gehecht’ aan de moeder. Men noemt dit ook liefde, men zegt dat het kind van de moeder houdt, omdat het gelukkig en blij is in de nabijheid van de moeder (de ander). Als de moederliefde ontbreekt of tekort schiet (bijvoorbeeld door ziekte of problemen), dan treden angst en boosheid op.

Onvoorwaardelijke liefdejaloezie

De realiteit is dat het kind van de moeder niet de onvoorwaardelijke liefde krijgt die het graag wil. De moeder heeft ook andere kinderen of objecten van zorg. Verder heeft ze ook andere plichten als opvoeder dan liefde geven: gehoorzaamheid leren en dus straffen, waarschuwen voor gevaren, aanpassen aan de samenleving. Ook is de moeder zelf gehecht (aan de vader van het kind, aan haar eigen moeder, aan haar kind) en wil van die objecten ook liefde ontvangen, in plaats van alleen maar te geven. Het gevolg is dat iedereen in de kindertijd liefde tekort komt, en dat iedereen dus angst en boosheid heeft ervaren.

Afhankelijk van allerlei factoren en omstandigheden doen zich uiteraard individuele verschillen voor. Sommige mensen ervaren een veel lustvoller en veiliger kindertijd dan anderen. Voor de overgrote meerderheid bestaan er echter aanwijsbare tekorten. Een daarvan is de neurotische angst die iedereen voelt voor het in de steek gelaten worden. Deze angst is functioneel, omdat een eenling kwetsbaarder is dan een groep.

Puberteit

Alles bij elkaar wordt in deze situatie de basis gelegd voor ons relationele gedrag. In de puberteit komt daar de seksuele component bij. Het heftige verlangen naar het andere geslacht, dat ook voorgeprogrammeerd is ten behoeve van de voortplanting van de soort, combineert zich met de even sterke behoefte aan een vriend, iemand die je kunt vertrouwen zoals je je moeder dacht te kunnen vertrouwen. De liefde die wij als jongere voelen voor iemand is dus een mengsel van onweerstaanbaar verlangen naar (uiteindelijk) geslachtsgemeenschap en het zeer sterke verlangen naar een zorgfiguur. Tegelijkertijd treedt makkelijk angst en boosheid op bij signalen die erop wijzen dat men in de steek gelaten kan worden. Jongeren, ongeacht hun geslacht, zoeken iemand om zich (als een kind) aan te hechten. Het ideaal van de volmaakte liefdespartner is iemand die zowel seksueel naar jou verlangt als zorggedrag vertoont. Beide partners zoeken naar dit ideaal. Het probleem is dat de ander over het algemeen niet kan voldoen aan de zorgvraag. Zorggedrag is minder ontwikkeld dan hechting en lust. Jaloezie treedt op als deze samengesmede band verbroken dreigt te worden.

Evolutie

Evolutionair gezien kan men de jaloezie beschouwen als functioneel gedrag met bijbehorende emoties van angst en boosheid, waardoor de relatie in stand gehouden wordt. Het bestendigen van de relatie is zelf een functie van voortplantingen gezinsvorming. De vrouw moet de relatie in stand houden om zich te verzekeren van iemand die wil delen in de zorg voor haarzelf en haar kinderen. De man houdt de relatie in stand om zich te verzekeren van iemand die voor hem zorgt, en om zeker te zijn dat de kinderen van de vrouw van hem zijn. Na de geboorte van een kind vindt een sterke ontwikkeling van zorggedrag plaats, zowel bij de man als de vrouw. Hechting en lust blijven echter bestaan, en jaloezie treedt ook in die levensfase op.

Liefdejaloezie

Er zou meer geluk zijn als er minder jaloezie was. In de ergste gevallen leidt jaloezie tot geweld en (zelf)moord. In minder extreme gevallen zijn er conflicten, depressie en wraakgevoelens. En zelfs in die gevallen waar de jaloezie de relatie in stand houdt, en dus positief lijkt te werken, is er toch een verlies opgetreden aan vrijheid en liefde, en houdt men elkaar gevangen in een aan de wereld aangepast gedrag. Wil de mens zich aan de beperkingen van de natuur ontworstelen, dan is de overwinning van de jaloezie een groot goed. Zoals boven is uiteengezet, zal het zonder grondige wijziging van het biologische gezin niet lukken.

Dik Brummel

Artikel in andere taal lezen?

Engels

Duits

Frans

Meer weten? Lees het boek De kunst van het vrije(n) door Dik Brummel, NVSH 2007, isbn 978-90-6050-094-1. Te bestellen bij de boekhandel of bij bol.com

Zie ook Seksuele jaloezie
liefdedelen.nl/polyamorie/